افراد ناشناس شبانه بخشی از سردر خانقاه شیخ عبدالصمد نطنزی، از شاخص‌ترین آثار تاریخی شهرستان نطنز را که پیشینه‌ای حدود هزار سال دارد، تخریب کرده‌اند.
به گفته مهدی مشهدی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نطنز، حوالی ساعت ۲ بامداد سه‌شنبه هفتم اسفند، افرادی که نقاب بر چهره داشتند، بخش‌هایی از این اثر تاریخی را تخریب کردند.
در پی تخریب بخش‌هایی از این اثر تاریخی، رئیس اداره میراث فرهنگی، اعضای شورای شهر و دادستان عمومی و انقلاب شهرستان نطنز پیگیری ماجرا و برخورد با عاملان تخریب این خانقاه را وعده دادند، اما هیچ‌یک درباره نحوه محافظت و نگهداری از این اثر و دیگر آثار تاریخی توضیحی ندادند.
بر اساس گزارش‌های موجود، هنوز علت تخریب بخش‌هایی از خانقاه عبدالصمد نطنزی مشخص نیست، برخی احتمال «خرابکاری» را مطرح کرده‌اند و برخی از کنشگران میراث فرهنگی می‌گویند که عاملان آن احتمالا سوداگران اشیای تاریخی بودند.
در نبود سازوکار مناسب نگهداری از آثار تاریخی در جمهوری اسلامی، طی سال‌های اخیر بسیاری از گنجینه‌های ارزشمند میراث فرهنگی به تاراج رفتند. برخی از آنان به مجموعه‌داران خصوصی فروخته شدند و برخی نیز غیرقانونی از ایران خارج شدند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
فعالان میراث فرهنگی بارها هشدار داده‌اند که در سایه اهمال نهادهای دولتی برای محافظت اصولی، حفاری‌های غیرمجاز و تاراج گنجینه‌های میراث فرهنگی به شکل معناداری افزایش یافته است. سردر خانقاه شیخ عبدالصمد نطنزی که بخشی از مسجد جامع نطنز نیز محسوب می‌شود، هم تنها یکی از آثاری است که طی ماه‌های اخیر تخریب شده است.
به گواهی اسناد تاریخی، مسجد جامع نطنز پیشینه‌ای هزار ساله دارد و قدمت سردر خانقاه آن نیز که اکنون تخریب شده، بالغ بر ۷۰۰ سال است. بر اساس کتیبه موجود در قسمت جنوبی مسجد، بخش ایلخانی آن به دستور خلیفه حسین بن ماستری در سال ۷۰۴ هجری قمری ساخته شد و استادکار آن شمس‌الدین محمد نطنزی بوده است.
این اثر تاریخی با معماری بی‌بدیل که سال ۱۳۱۱ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد، متعلق به دوران ایلخانی است و کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد آن مشهور است. خود شیخ عبدالصمد نطنزی نیز از صوفیان مشهور عصر ایلخانی بود.
مسجد جامع نظنز و خانقاه شیخ عبدالصمد، به‌رغم اینکه یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان نطنز محسوب می‌شود، در نبود یگان محافظت میراث فرهنگی و نیروی انتظامی هدف قرار گرفته است. پیش‌تر نیز از تخریب بخش‌هایی از منبت‌کاری‌های درهای چوبی مسجد بر اثر باد و باران و تماس مستقیم خورشید گزارش‌هایی منتشر شده بود.
مجموعه مسجد جامع نطنز شامل یک شبستان هشت‌ضلعی گنبددار آجری، آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد با یک گنبد مخروطی شکل هشت وجهی، سردر خانقاه و مناره‌ای مرتفع است. آندره گدار، باستان‌شناس و ایران‌شناس فرانسوی، سبک معماری این اثر تاریخی را تحسین کرده و ضمن کم‌نظیر دانستن آن گفته است که این مسجد معماری چندین دوره تاریخی در ایران را نمایندگی می‌کند.
طبق توصیف این باستان‌شناس اروپایی، مسجد جامع نظنز مرکب از یک شبستان هشت‌ضلعی گنبددار مشرف بر صحنی است که چهار ایوان دارد. اضلاع صحن را دهلیزها و نمازخانه‌های مختلف به هم متصل می‌کند.
این مسجد از سمت شمال، مشرق و جنوب به کوچه باریکی محدود می‌شود که به‌سمت ورودی بزرگ مسجد و مقابل مناره و درگاه خانقاه وسعت یافته است و به میدان کوچکی مبدل می‌شود. در سمت غرب، ویرانه خانقاه دیده می‌شود. مسجد سه ورودی دارد؛ یک ورودی جنوبی و دو ورودی شمالی که ورودی‌های سمت شمال هم‌سطح حیاطند ولی ورودی جنوبی دهلیزی است که با ۱۲ پله بلند به کف راهرو مسجد می‌رسد.
در میان صحن مسجد مکانی قرار دارد که از نقاط دیدنی آن به شمار می‌رود. این مکان با چند پله به کانال قنات آبی می‌رسد که از زیربنای مسجد عبور می‌کند. اصل بنای مسجد با آجر و ملاط ساخته و با آهک پوشیده شده است. بر پهنه چندین کتیبه و سنگ نبشته در گوشه و کنار مسجد، تاریخ تعمیرات، بانیان، معماران و استادان مجرب و مشهوری دیده می‌شود که در مرمت و بازسازی این مسجد فعالیت داشته‌اند.
پیش از این و در دوران قاجار نیز بخش‌هایی از کاشی‌کاری‌های محراب شبستان مسجد جامع نطنز و بخشی از کاشی‌های نفیس آرامگاه عبدالصمد به سرقت رفت و از ایران خارج شد.
آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد نطنزی نیز که اینک بخش‌هایی از آن تخریب شده است، گنبد هشت‌وجهی مخروطی‌شکل دو جداره یا دو پوسته دارد که تزیینات جداره بیرونی را آجر و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ و جداره داخل آن را مقرنس‌کاری گچی بی‌نظیری تشکیل می‌دهند.
این آرامگاه با کاشی‌های هشت‌پر زرین‌فام دوره ایلخانی تزیین و با کاشی‌های فیروزه‌ای چهارپر صلیبی‌شکل احاطه شده‌اند، در بیشتر قسمت‌های سردر آن نیز کاشی‌هایی با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی و مقرنس‌کاری دیده می‌شود که نمونه بسیار زیبایی از بناهای کبودرنگ به شمار می‌آیند. کتیبه‌ای به‌شکل گچ‌بری، دورتادور درگاه به خط ریحان برجسته قرار دارد که شمس‌الدین محمدعلی نطنزی آن را کار کرده است. بر این کتیبه عبارت «سنه ۷۱۶ هجری قمری» درج شده است.
از آنجا که سردر خانقاه نیز با نقوش و طرح‌های گوناگون کاشی‌کاری‌شده چشم‌نوازترین قسمت مجموعه مسجد جامع نطنز به شمار می‌رود، این احتمال وجود دارد که سوداگران به دنبال دستیابی به کتیبه یا کاشی‌های نفیس این اثر تاریخی بوده‌اند.
